Kürtler İçin Müziğin yeri: Kürt Halkının Var Olma Çığlığı

Epeydir aklımdaydı, Kürtler için müziğin yerini irdeleyip, yazıya dökmek. Nasıl yazmalıyım, ne yazmalıyım diye zihnimde tasarlamaya gayret ederken ilk aklıma düşen, Amed'te belediye tarafından açılan Dengbejler evi oldu. Sözlü Kürt edebiyatının temsilcileri Dengbejler, Kürt halkının var olmasının  çığlığıdır. Kürt halkının efsane ve hikayeleri Dengbejlerin stranlarına yansır. Aşk hikayeleri, isyanlar, Kürt tarihi içerisinde yer alan destanlar. Dengbejler, Kürt halkının var olma çığlığıdır çünkü dili yasaklanan bir halk, Dengbejler vasıtasıyla yaşadığı zulümleri, isyanları ve zaferleri kuşaktan kuşağa aktarmıştır. İşte bu yüzden müziğin yeri ayrıdır Kürtler için. Müziği araçsallaştırarak yaşadıklarını nesilden nesle aktarmak zorunda kalan mazlum halk, Kürtler. Bu pekte kolay olmamıştır. Gizli saklı bir şekilde stüdyolarda doldurulan kasetler, ketum insanlar tarafından elden ele dağıtılmıştır. Misal, Halepçe katliamı Şiwan'ın uzun havası ile dünya'ya yayılmamış mıdır? Amed cezaevi'nde yaşanan vahşetler, anaların ağıtlarına konu olmamış mıdır? Çukurcada hayatı meçhullere kaybolan Xezal'ın anası dağı, göğü yaşlı gözleri ve bitkin dili ile inletmemiş midir? 

   Hiç unutmuyorum. Beyaz tülbenti Kürt anasının, yalnız ve yorgun kerpiç evinin suskun bahçesinde bitap düşmüş  dizlerini dövüp Kürtçe ağıtlar yakmasını. Gözlerinin önünde oğlunu öldürdüler. Gök bile ağlamaya başlamıştı o esnada. Kuvvetli bir şekilde, adeta katilleri hırpalamak istercesine gökten yere dökülen kurşun gibi yağmur damlaları. İşte o sıra avuçlarımda minik çocuklar koşturmaya başladı; incitmeden, yumuşak adımlarla. Nereye koştururlar? Niye koştururlar? Acı içerisinde kavrulan amaçsız sorular. Ama bir şey'den emindim, ağıt Kürt halkı için kıymetliydi. Ölümlerde ağıtlar ile dertlere hemhal olunur, acılar söylenen ağıtlar ile paylaşılırdı.

  

  Muktedirler, Kürtlerin tarihlerini, kültürlerini yaşatmalarını engellemek için türlü faşist politikalara başvurdu ancak Kürtler inadına yılmadı. Bu tek tipçi rejimin savunucuları, tahammülsüz,  ırkçı cenah da Kürtler'in kendi tarihleriyle var olmasını hazmedemeyip, bu girişimi günlük pratiklerinde sistematik bir şekilde engellemek istedi.  Yakın zamanda, İstanbul Caz festivali'nde, sahnede Kürtçe parça söyleyen Aynur Doğan'a minder fırlatan, linç saldırısına teşne bu ırkçı güruh her şeyi tarif etmiyor mu aslında? Gayet izah ediyor algı perspektiflerini, tıpkı Ahmet Kaya'nın uğradığı vahşi linç saldırısı gibi. Ancak Kürtler inadına tarih ve kültürleri ile sarmaladıkları müziği palazladı; Kürtler için, direnişlerini ürettikleri toplumsal doku'da müzik en önemli yapıdır. Sadece hüzünlü anlarda değil mutlu günlerinde de, Kürtler sevinci ve mutluluğu yansıttığı müzikler ile halay çekerek birbirlerini selamlayıp, tüm inkar ve katliam politikalarına karşı halayı refleks olarak geliştirmişlerdir. Bu gelenek zalim Dehak'ın zulmüne başkaldıran Kawa ve arkadaşlarına kadar dayanır; ateş ve ateş başında direncin tezahürü halay. Ceberut devlet'in dışlayıcı, tanımyan zihniyet ile asimile etmek istediği Kürtler, kendi kültürel kodlarıyla ürettikleri müzikle var olmaya gayret etti. Her gece baskın yiyen Kürdistan'daki onurlu insanlar, tüm baskı ve zulümlere karşı kimliklerini reddetmeyerek dillerini, kültürleri ve tarihlerini yaşattılar. Bu direniş bağlamında müzik onurlu bir durumu sırtlayarak, Kürtlerin bu tavrını kolaylaştırdı.

  'Kürtçe ağıtlar çok fazla' demişti bir arkadaşım. Aslında bu tahlil Kürtlerin yaşadığı acının boyutunu özetliyordu. Neden bir halkın dilinde üretilen müzik parçalarında hüzün hayli fazla olur? Köyleri boşaltılan, yakılan, katliamlara uğrayan, işkence gören bir halkın mensupları acı ile beslenir ve doğal olarak acı ile harmanlamış ritüeller,  sanat eserleri ortaya çıkarırlar. Kendimi bu tahlillerden soyutlayıp,  Amed'in dar ve hüzün kokan sokaklarında hissediyorum. Onlarca acıya tanıklık etmiş, yüzü solgun ve cesur, çoğu kerpiç, gariban evler kucaklıyor beni. Sokak aralarında ayakları yer ile çıplak tokalaşan çocuklar ve her birinin üzerinde Mehmed Uzun'un kollayıcı ruhu beliriyor. Kayboluyorum, kulağıma birileri 'Mihemedo' uzun havasını fısıldıyor, kanlı gözleriyle. Uzaklaşmaya çalışırken kendimi, surlara bağlanan arnavut kaldırımların üzerinde koştururken buluyorum. Keçi burcuna dayanıyor ve vakit kaybetmeden Dicle'yi selamlıyorum. Dicle bile ağıt yakıyor, usulünce kımıldayarak. Neden mi? Ape musa'yı katletmişler, Amed cezaevi'nden yükselen boğuk ve çaresiz haykırışlara tanıklık etmiş, dingin Dicle. Ve umutlu gözlerle bana gülümseyen mağdur ama heyecanlı çocuklar beliriyor. Bir halk başkaldırıyor, hissediyorsun değil mi? Katledildiler, işkence edildiler, tecavüze uğradılar, onuru ve gururuyla oynadılar bir halkın. Ama bu sebat dolu halk yılmadı ve kudretini bazen melek-i tavus'dan aldı bazen ölüme giden direnişçinin ders verir duruşundan.

  Bir halk verdiği onurlu özgürlük mücadelesi ile var olmaya çalışıyor. Onca bedel ödedi ama acımasız muktedire boyun eğmedi. Artık Kürtler çok daha rahat müziklerini dinleyip, dillerini konuşuyor. Aklıma Ahmet Kaya geldi. Kendi dilinde müzik yapmak istediğini söyleyip, linç saldırılarına maruz kalan güzel adam Ahmet Kaya. Soğuk bir yaban memlekette hasretinden öldü. Halkı için ölmeyi göze alan onurlu insan Ahmet Kaya'yı selamlayarak yazımı bitirmek istiyorum. Bu halk seni unutmayacak güzel adam. Bu halkın anaları ağıtlar yakmayacak artık. Mutluluk sarmalındaki müzikler ile halaya duracak. Eger xêr bê welatekiwê bıgıhije hemı cihê welât

Fransız bir düşünürün gözünden: Kürtler'in beyaz toros ile imtihanı

   Uzunca zamandır 'yükselen kürt milliyetçiliǧi' hakkında birşeyler karalamam isteniyor. Siyasi literatürdeki 'miliyetçilik' kavramının içini boşaltmadan, hakkını vererek Kürtler özelindeki gelişimini ve yer alış biçimini ele almak pekte kolay deǧil. Hele ki Fransız bir düşünür olarak ne derece saǧlıklı ve rasyonel bir tahlil yaparım orası hayli meçhul. Ulus-devlet modelinde devlet-birey ilişkisinde salt siyasi özne, kimliksiz birey olarak konumlandırılan, reddederek dışlanmadan epeyce yol alınıp tanıyarak dışlanma 'mertebesine yükselen' bir halkın özelinde milliyetçilik dalgasını tahlil ve tarif etmek. Bu temada şekillenen portre insanın yüzüne ekşi bir iz bırakıyor. Nereden başlamak gerek? Tarihsel çıkışı nereye uzanır? Bütün bunları nasıl bir baǧlama oturtmalı? Sorular, sorular... Ben izninizle bu seferlik, sinek kaydı tıraşlı aydınların buz gibi siyasal analiz heybelerinden kendimi muaf tutup yaşanmış ve gözlemlediǧim olayları sizinle paylaşıp, sonuna milliyetçilik analizlerini sıkıştırmak istiyorum. 

  Kimileri benim 80'li yıllarda öldüğümü zannediyor. Belkide ölmüşümdür ya da başka bir bedende var olmaya çalışıyorumdur. Şu esnada bunun pekte önemi yok. Belkide  kendi içimde bile bir iktidar mücadelesi veriyorumdur, içimde yer alan diǧer ben ile. Ama şurası kesin, 90'lı yıllarda Amed kaldırımlarını hayli fazla aşındırdım ve ne garip ki tanık olduǧum hiç bir olaya Fransız kalmadım. İliklerime kadar hissettim her yaşanan duygu parçasını. Şeyhmus Diken bu kent için, sırlarını surlarına fısıldayan şehir der. Bence hayasızca endamını sergileyen Dicle'de narin kımıldayışlarıyla bu tasviri selamlar. İçi sır dolu, şefkate muhtaç, yüzü solgun ve boynu kırık kentin herhangi bir sokaǧında, bir yaz akşamında kaldırım  taşı üzerinde oturuyordum.  Zihnimde onlarca düşünce koşturuyor ve bu esnada ayakları yer ile çıplak tokalaşan minik çocuklar oradan oraya koşturuyordu. Size bir hikayeden alıntı yapmıyorum. Hayatımdan bir parça sunuyorum. Her neyse, o esnada göǧe yıldızlara bakıyor, hatta o esnada iki yıldız birbirine kavuşmuştu. Bir Kürt efsanesine göre, gökte Leyla İle Mecnun buluştuğu esnada dilek tutulursa bu dilek gerçeklesirmiş. Keşke o zamanlar bunu bilseydim de, avukatsız halk Kürtlerin yaşayacaǧı acıları engellerim umuduyla içimde sebat filizlendirme şansım olsaydı. O sokağa dönüyorum tekrar. 8 yaşlarında gezinen bir çocuǧun sevinç sarmalındaki çıǧlıǧı sokagın havasına gülümseyiş motifleri işledi. O kara gözlü, tereddütsüz haykıran çocuk, sokağın başından kopup gelen orta yaşlarında, üzerinde hırpalanmış elbisesi, ince bıyıǧının altından çekingen bir gülümseme bırakan yorgun adama doǧru koşmaya başladı. Belli ki babasıydı. Az evvel gökte buluşma gerçekleşmişti şimdi yanı başımda bir buluşma gerçekleşecekti. O esnada önümden sinsice akan bir beyaz toros belirdi. Kirli ellerle haşır neşir olmuş torosun beyazlıǧı gerçekte ak görünsede hakikatta karaydı. Bu meçhul aracın içinden meçhul bir katil indi. Onu tarif etmek istemiyorum. Kaybolan, zulüm görmeye aralanmış hayatlara sebep olan, dibine kadar pisliǧe batmış, bir halkın psikolojisini alt üst eden katillerden biriydi. Olup bitenlerin de detayına da girmek istemiyorum. Sadece şunu aktarayım, az evvel havada yankılanan mutluluk seslerini, iki el ... ses bastırdı. Mehmed Uzun'un dediği gibi; gözyaşlarıyla yıkanan, hıçkırıklarla kurulanan coğrafyada acı yine palazlanmıştı. Aǧlamak ya da midene tekme yemiş hissine kapılmak nedir? Bilir misiniz? Az evvel oǧlunun çıplak ama temiz ayaklarıyla selamlaşan sokaǧa, kırmızılar içinde uzanan, dengbejlerin hüzün dolu stranlarına konu olacak meçhullere uǧurlanan bir BABA.... 

   Roboski katliamı gerçekleştikten iki gün sonra yanılmıyorsam bölgeye Mehmet Emin Aktar gitmişti. Ona sarılan bir Kürt genci hıçkırıklar içinde, bizi öldürdüler, işkence ettiler, köylerimizi boşalttılar, katlettiler; bizden daha ne istiyorlar? diye kanlı gözlerle sormuştu. Derin bir nefes aldıysanız benim buralara yazdıklarımı sizde iliklerinizde hissetmişsinizdir. Şimdilerde Kürtler üzerinden milliyetçilik yorumları yükseliyor. Elbette bunlar olacak. Ancak tahliller, neden-sonuç bağlamına oturtulup, nedeni oluşturulan dinamikler enine boyuna ele alınmalı ve kavram kargaşası yaşanmadan yapılmalı. Kürt milliyetçiliği hakkında yorum yapmayacağım. Buralara sıkıştırmayacağım. Sadece bir dilekte bulunmak istiyorum; gücünü cumartesi annelerin'den alan, inadına barış iradesi sergileyen, yer yer kendine celadet eli bedirxan'ı yer yer başka değerlerini kendine referans alan bu kadim coğrafyanın mazlum halkı direne direne yol katediyor. Kat ettikleri yolun sonunda coğrafyaları mutluluk gözyaşlarıyla yıkanıp, içten gülümsemelerle kurulansın. Umarım gökte şu an Leyla ile mecnun kavuşmuştur.